حسین محی الدین الهی قمشه ای فرزند چهارم استاد فقید مهدی الهی قمشه ای و خانم طیبه تربتی در دی ماه ۱۳۱۸ در تهران به دنیا آمد . تحصیلات ابتدایی ، متوسطه و دانشگاهی را به ترتیب در دبستان دانش ، دبیرستان مروی و دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران تا درجه دکتری به پایان برد و نیز تحصیلات حوزوی و سنتی را نزد پدر و استادان دیگر دنبال کرد . پدر ایشان فیلسوف، مجتهد ، شاعر و مترجم برجسته ای بودند و اولین و معتبرترین ترجمه فارسی قرآن از کارهای ایشان می باشد . دکتر قمشه ای پس از پایان تحصیلات دانشگاهی به کار تدریس در دانشگاه تهران و سایر مراکز آموزش عالی در داخل و بعدها خارج کشور پرداخت و در کنار آن به تالیف و ترجمه در زمینه عرفان و ادبیات و زیبایی شناسی مشغول شد . وی در سال ۱۳۵۸ قریب یکسال نیز ریاست کتابخانه ملی ایران را عهده دار بود .
تحصیلات حوزوی یا سنتی شامل دوره کامل دروس و مباحث اسلامی می باشد از جمله: اخلاق ، منطق ، فلسفه و کلام ، فقه اسلامی ، زبان و ادبیات عرب ، ادبیات فارسی با تمرکز بر شعرای عرفانی منجمله نظامی ، مولانا ، سعدی ، حافظ و شبستری .
الهی قمشه ای دارای همسر و دو فرزند ، یک پسر و یک دختر می باشند . همسر ایشان دارای درجه دکتری در رشته علوم و صنایع غذایی بوده و استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و مولف و مترجم کتابها و مقالات در زمینه علوم غذایی می باشد . دکتر قمشه ای شاغل هیچ شغل رسمی نیست و کارش بیشتر به تدریس آزاد در دانشگاهها و مراکز فرهنگی و تالیف و ترجمه کتاب گذشته و می گذرد .
همه آموزش های او در ایران صورت گرفته و زبانهای انگلیسی ، عربی و فرانسه را نیز در ایران آموخته است . ساکن تهران است و سالی یکی دوبار به مدت سه تا چهار هفته برای ایراد سخنرانی به خارج کشور سفر می کند. وی در اکثر کشورهای اروپایی ، کانادا ، امریکا ، هند ، تاجیکستان و استرالیا سخنرانی داشته است .
پیام آور عشق ، دکتر قمشه ای ، با خستگی ناپذیری تحسین بر انگیزش همواره پیک آشنایی ایرانی و غیر ایرانی با فلسفه و ادبیات غنی عرفانی ایران بوده و در این راستا در دانشگاهها و مراکز علمی و فرهنگی بیشماری در ایران و خارج از ایران تدریس و سخنرانی داشته که از آن میان می توان تدریس فلسفه ، عرفان ، ادبیات و هنر در دانشگاه تهران و دیگر دانشگاههای ایران و همچنین دانشگاههای لندن ، آکسفورد ، هاروارد ، پرینستن و برکلی کالیفرنیا را نام برد .
مجموعه سخنرانی های ایشان در لندن بین سالهای ۱۹۹۴ تا ۱۹۹۶ درباره هنر و حکمت داستانسرایی در مثنوی ، هفت داستان در زیر هفت گنبد از حکیم نظامی ، عطار و قرآن نیز نمایانگر اعتبار جهانی این فیلسوف عاشق می باشد .
دکتر قمشه ای همچنین با هنرهایی چون نقاشی ، موسیقی و خوشنویسی از نزدیک آشنایی دارد و در زمینه نقاشی و خوشنویسی آثاری از او به نمایش گذاشته شده است . ایشان به موسیقی ارادت خاص دارد و آنرا بیش از سایر هنرها در سخنرانیهای خود ستوده و همگان را به آموختن آن تشویق نموده است . به قول یکی از موسیقیدانان هیچیک از سخنرانیهای دکتر قمشه ای نیست که در آن نکته ای درباره موسیقی نباشد .
دکتر قمشه ای از حافظه درخشانی برخوردار است و به نظر می رسد که قرآن را تقریبا از حفظ دارد و با مولانا و حافظ و نظامی و فردوسی چنان است که گویی دیوان آنها در پیش روی او گشاده شده است، بخصوص گلشن راز شیخ محمود شبستری تماما در خاطر اوست . وی همچنین در ادبیات انگلیس و عرب نیز می تواند ساعتها از حفظ ، اشعار و قطعاتی را بازگو کند .
دکتر قمشه ای اغلب روی این نکته تاکید دارد که اگر جاذبه ای در سخن اوست امتیازش به سعدی و حافظ و مولانا و بزرگان شرق و غرب باز می گردد و او تنها خود را توزیع کننده بخشی از فرهنگ جهانی در میان وارثان آن می داند .
دکتر قمشه ای امیدوار است که نسل جدید با توجه به امکانات شگفت انگیز ارتباطی امروزه و با استفاده از آخرین پیشرفتهای تکنولوژیکی بتوانند چراغ فرهنگ جهانی را روشن نگه دارند و نصیحت فردوسی را بجای آورند که فرمود :
به گفـــتار دانندگان راه جـوی به گیتی بگرد و به هر کس بگوی
در بیان پیوند بین عرفان و علم و تکنولوژی نظر ایشان ، طبق سخنرانیهای مفصلی که در این زمینه داشته اند ، این است که تکنولوژی حاکمیت انسان بر دیوهای بیرونی یعنی نیروهای سرکش طبیعی است و عرفان حاکمیت انسان بر دیوهای درونی مانند حرص و کبر و کینه و امثال آن است . بدین سان عرفان و تکنولوژی در هدف با هم بسیار نزدیکند و می توان و باید در میان غوغای تکنولوژی عارف نیز بود.
جوانان
استاد قمشه ای معتقدند که جوانان با ارزش ترین سرمایه هر جامعه بوده و در این دنیای پر آشوب که رسانه ها و مراجع گوناگون باعث بوجود آمدن پدیده مضر انباشت و آلودگی اطلاعاتی گردیده اند ، ما می بایست با تمام نیرو به یاری آنان شتافته و راهی نو در پیش پای آنها نهیم و صدایی و نوایی تازه به گوش آنها برسانیم تا حداقل آنان حق انتخابی دیگر نیز داشته باشند . به همین سبب استاد قمشه ای طرحی برای پرورش فکری و فرهنگی جوانان در دست تهیه دارند با عنوان سرمایه گذاری فرهنگی . این طرح شامل خلاصه سازی کتابهای بزرگ جهان بر مبنای قضاوت منقدان بین المللی ، ارائه مقالات و اشعار برجسته دنیا و معرفی شیوه های مطالعه برای کسب فرهنگ جهانی می باشد . کتاب ۳۶۵ روز با سعدی ایشان از این گروه کتاب است که چاپ گردیده و کتابهای دیگر ۳۶۵ روز در صحبت شکسپیر ، ۳۶۵ روز با ادبیات انگلیس ( در قلمرو زرین ) ، ۳۶۵ روز در صحبت مولانا و ۳۶۵ روز در صحبت قرآن نیز در دست چاپ می باشند . در کتاب ۳۶۵ روز در صحبت قرآن علاوه بر ارائه و ترجمه و تفسیر امهات ( آیات کلیدی ) کتاب آسمانی ، دایره وسیع تاثیر قرآن بر ادب پارسی نیز به اختصار خاطر نشان خواهد شد. سخنرانیهای وی که از شبکه ۴ تلویزیون ایران و بعضا از شبکه جام جم پخش می گردد نیز در میان جوانان طرفداران بسیاری دارد .
سخنرانیهای تلویزیونی
استاد قمشه ای از حدود سی سال پیش یعنی پس از در گذشت شادروان مهدی الهی قمشه ای تاکنون در دانشگاهها و مراکز فرهنگی و فرهنگسراها به ایراد سلسله سخنرانی هایی درباره بزرگان ادب پارسی و مباحث زیبایی شناسی در هنر و فلسفه و اخلاق اجتماعی پرداخته است . سخنرانیهای اخیر ایشان ، از سال ۱۹۹۷ یعنی حدود هفت سال است که به صورت هفتگی از تلویزیون ایران پخش می شود . البته چنانچه اشاره شد سخنرانیها برای تلویزیون یا مصاحبه و شرکت در برنامه های تلویزیونی یا رادیویی انجام نشده است بلکه پس از انجام سخنرانی در مراکز یاد شده تلویزیون ایران اقدام به پخش بعضی از آنها می کند .
طبق آمار مجله سروش ، سخنرانیهای ایشان پر بیننده ترین برنامه ها بعد از اخبار بوده و حتی از برنامه های ورزشی و سریال های تلویزیونی نیز بینندگان بیشتری دارد . از خصوصیات جالب این سخنرانیها تنوع بینندگان است که از نوجوانان تا سالخوردگان و از عامه مردم تا خواص را در مشاغل گوناگون و با مواضع اجتماعی و مذهبی متفاوت شامل می شود .
اسلام
استاد قمشه ای اسلام را با دید عرفانی می نگرد و معتقد است که احکام دینی در همه ادیان الهی از جمله اسلام باید چنان تفسیر شود که با فطرت الهی انسان هماهنگ باشد . چنانکه در قرآن آمده است خداوند انسان را بر فطرت خود آفرید و پیامبر فرموده است هر چه شرع بدان حکم کندعقل نیز بر همان حکم خواهد کرد .
زن از دیدگاه عرفانی
او درباره خانمها نظرات خاص عرفانی دارد از جمله اینکه زن در مقام معشوقی قرار دارد و مظهر معشوقیت و محبوبیت خداوند در روی زمین است . به همین سبب در ادب تغزلی عرفانی پارسی همه جا معشوق مطلق که خداست در صورت زن وصف می شود و مقصود از دخترپادشاه چین و بت چینی یا دختر چینی جلوه و جمال الهی است .
گــیرم که نبینی رخ آن دختر چینی از گردش او گردش این پرده نبینی ؟
تهاجم غیر فرهنگی
تفکر جهانی استاد قمشه ای نشئت از این اعتقاد می گیرد که “تهاجم فرهنگی” مشکل شرق نیست بلکه ” تهاجم غیر فرهنگی” است که مشکل زاست .چه بسا فرهنگ اصیل غرب و همه کشورهای جهان می تواند مایه تعالی و رشد معنوی همگان باشد. چنانکه فرهنگ اصیل شرق نیز برای غربیان پیوسته سرچشمه الهام و معرفت بوده است. او می گوید فرهنگ نور الهی است ، از هر کجا بتابد آنجا مشرق است و آن نور در سه جلوه ظاهرمی شود که عبارتند از زیبایی ، دانایی و نیکویی . جامعه با فرهنگ جامعه ای است که در آن به زیبایی و دانایی و نیکویی بیش از هر چیز بها داده می شود و ثروت و قدرت و دولت و مقام و منصب همه در خدمت این سه ارزش قرار می گیرند .
پیام دکتر قمشه ای در همه سخنرانیهایش بر محور علم و هنر و اخلاق می گردد . تعریف ایشان از این سه ارزش متعالی چنین است که شناخت نظام و هارمونی عالم ، علم است ، احساس نظام و هارمونی و خلق و ارائه تناسبات تازه هنر است و عمل کردن بر طبق هارمونی های درون و بیرون اخلاق را تشکیل می دهد . هدف علم رسیدن به حقیقت و هدف هنر کشف و ارائه زیبایی و هدف اخلاق رسیدن به خیر و سعادت است و این هر سه یعنی حقیقت ، زیبایی و خیر ، سه جلوه از یک ذات هستند . آنچه خیر است زیباست و حقیقت دارد ، آنچه زیباست خیر است و حقیقت دارد و آنچه حقیقت دارد خیر است و زیباست . شعر معروف زیر از جان کیتز (John Keats) انگلیسی که بخش اول آن از افلاطون گرفته شده مبین همین دیدگاه در فرهنگ غرب است :
“Beauty is truth ، truth beauty ،
That is all ye know on earth ،
and all ye need to know”.
آثار
الهی قمشهای دارای تالیفات و ترجمههای متعددی است. مجموعهای از سخنرانیهای او که به زبانهای فارسی و انگلیسی در سازمانها و دانشگاههای داخل و خارج ایران ایراد شده، بهصورت نوارهای صوتی و تصویری در زمینههای متنوع عرفان، ادبیات، و هنر عرضه شدهاست. تعدادی از این سخنرانیها نیز از شبکهٔ چهار سیما و شبکهٔ جام جم پخش میشود.
فهرست آثار مکتوب:
- گزیدهٔ فیه ما فیه (مقالات مولانا)، تلخیص و شرح، انتشارات علمی و فرهنگی
- گزیدهٔ منطقالطیر (عطار)، انتشارات علمی و فرهنگی
- شرح گلشن راز ( شیخ محمود شبستری)، انتشارات علمی و فرهنگی
- ترجمهٔ گزیدهٔ سخنان شکسپیر، انتشارات علمی و فرهنگی
- مقالات، انتشارات روزنه
- پیامبر، ترجمهٔ اثر جبران خلیل جبران، انتشارات روزنه
- کیمیا (مجموعهٔ مقالات، ترجمهها، …) ۵ جلد، انتشارات روزنه
- آن خردمند دیگر، ترجمهٔ اثر هنری ون دایک، انتشارات روزنه
- قرآن بزرگ (ترجمهٔ قرآن استاد فقید مهدی الهی قمشهای)، انتشارات روزنه
- قرآن دو جلدی (عربی و فارسی). (ترجمهٔ قرآن استاد فقید مهدی الهی قمشهای) انتشارات هفت گنبد
- ۳۶۵ روز با سعدی، انتشارات سخن
- ۳۶۵ روز با ادبیات انگلیسی (در قلمرو زرّین)، انتشارات سخن
- ۳۶۵ روز با مولانا (در صحبت مولانا)، انتشارات سخن
- ۳۶۵ روز با قرآن، انتشارات سخن(زیر چاپ)
- مقدمه، تصحیح، و شرح دیوان حافظ، انتشارات پیک علوم
- طلب ، ترجمه اثر مرتضی محی الدین الهی قمشه ای ، انتشارات پیک علوم
- مائده های فرهنگی ، انتشارات پیک علوم
- کتاب فصلنامه چلیپا. ناشر: نشریه خط و خوشنویسی
- کتاب نغمهٔ حسینی، انتشارات پارسیان
- تصحیح دیوان حافظ، انتشارات سروش و انجمن خوشنویسان
- بررسی آثار ترجمهشدهٔ اسلامی به زبان انگلیسی، انتشارات سمت
- دیوان حافظ با خط استاد امیر خانی، انتشارات میر دشتی
- تقویم، انتشارات احتشام
- گزیدهٔ شاهنامه (سالنامهٔ فردوسی)
الصلا ای عاشقان روی دوست الصلا ای رهروان کوی دوست
الصلا ای بلبلان باغ عشق الصلا ای تشنگان داغ عشق
عالمی مشتاق دیدار شماست چرخ گردان از پی کار شماست
این قفس را بشکنید ای طوطیان بال بگشایید تا هندوستان
هفت پراز هفت شهر جان کنید قصد قاف حضرت جانان کنید
قاف والقران میان جانتان ادخلوها دعوت جانانتان
فاش گویم یار مشتاق شماست طاقت او بی گمان طاق شماست
فاشتر گویم شمایید آن نگار خود شمایید آن بهشت و آن بهار
نفخه اویید خود اویید هان خویش را خوانید فرعون زمان
خود نه آن فرعون کو بی عون و فر شد در آب و کرد در آتش مقر
بلکه آن فرعون با فر و شکوه که چو موسی دیدی آتش را زکوه
سوی آتش رفت و آب لطف یافت ای خوش آن کو سوی این آتش شتافت
.
