دسته: روایت کتزیاس

آشکار ست که کتزیاس تا توانسته نژاد و تبار و کردار کورش را ناچیز نمایانده است . آیا این کار را خود او کرده است یا آنچه را که نوشته از دیگران شنیده بوده است ؟

نولدکه و ماسپرو بر آنند که ماد ها چون شکست خود را فراموش نمی توانستند کرد بدان دلخوش کردند که کورش را از نژادی فرومایه و کردارش را ناسپاسانه نمایان کنند ، بنابراین این داستان را مادها ساختهند و کتزیاس شنید و باز گفت .

لیکن من – دکتر شاپور شهبازی – به هیچ روی این رای را نمیتوانم پذیرفت زیرا همه می دانند که مادها از همان آغاز کار در دستگاه های سپاهی و سازمان های دولتی هخامنشی راه داشتند و ارجمند و بزرگ بودند و روی هم رفته با آمدن کورش نه تنها چیزی نباختند بلکه چون در سازمان دولتی سرشناس بودند و شاهنشاه ایران ، دولت ماد و پارسیان یکی بود ، ایرانشهر بزرگتر و سر افرازتر شد .

البرت امستد متوج این نکته شده است که مادها در زمان کتزیاس بر پارسیان شوریدند و اندیشیده است که شاید وی این داستان را از ماد هائی که می خواستند پیوند نژادیشان با کورش را انکار کنند شنیده است . لیکن این رای نیز ناپذیرفتنی است چه در روزگار هرودتوس و حتی پیش از آن همه میدانستند که کورش نواده ایشتوویگو بوده است .

استاد کنت نوشته است که چون کورش بزرگ بر عموزاده خود آرشامه بر خاست و تخت را از او ربود ، کورش شیر دل پسر جنگاور داریوش دوم هم خواست مانند کورش بزرگ تخت را ب زور به چنگ اورد ، برادر وی اردشیر دوم این تختشائی را نتیجه کار کورش بزرگ میدانست  و گمان میکرد که کورش جوان  از همنام بزرگ خود سرمشق گرفته است و خواسته که کورش بزرگ را ناسپاس و ناقانونی بنمایاند – زیرا که بر نیای بزرگ اردشیر یعنی ارشامه بر خاسته بود – از این راه کورش شیر دل نیر خوار و قانون زیر پای گذار نمایش دهد . بنابراین آاوزه در افکند که کورش برزگ از خاندان ارشامه یعنی تخمه هخامنش نبوده است

کتزیاس که در دربار اردشیر بوده برای نگهداشت دل و فرمان او ، کورش بزرگ را بد تبار و تبهکار نشان داد و آنچه در درباز شنیده بود نوشت .

این رای نیز به هیچ روی پذیرفتنی نیست . اردشیر که به نیای بزرگ خود داریوش میبالید – و این نکته ایست که از نوشته خوا او پیداست – بی گمان میدانسته که این تادار در سنگنبشته بغستان کورش را از خاندان خود شمرده است .در سرتاسر روزگار هخامنشی ، کورش نمونه برازنده وستودگان و جنگاوران شمرده می دش  پارسیان او را پدر می خواندند واز برای خود او بود که خشیارشا با ان که مهمترین شاهزادگاننبود به جانشینی پدر رسید .

آرامگاه کورش نیز همواره با بزرگداشت فراوان پاس داشته می شد و پیشوایان دینی در کنار آن می ماندند . خود اردشیر مانند هر پادشاه دیگری می بایست در هنگام تاجگذاریجام را که کورش بزرگ پیش از پادشاهی رسیدن پوشیده بوددر تن بکند تا جانشین قانونی او بشمار آید .

در میدان جنگ کوناکسا یکی از یکی از سرداران بزرگ همین ارشیر دوم به کورش جوان برخورد و بر او خروشی که با کارهای ناپسندش شایستگی ان نام برترین و سربلندترین مرد پارسی یعنی کورش بزرگ را بر خود نهد از کف داده است

همه این نکات نشان می دهد که هیچ ایرانی نمیتوانست کورش را بدانگونه که کتزیاس نشان داده است بنمایاند و بنا بر این رای کنت بکلی دور از حقیقت می باشد

.

پس از آن کورش به نزد ونه  فرنه کادوسی رفت و با وی پیمان بست وبه ماد بازگشت وی هی بریس را بسیار گرامی داشت و او را یک اسپ و یک شنل پارسی و گروهی خدمتکار ارزانی کرد و همواره اش نزد خود نگه داشت چون هم رای او را خردمندانه می یافت و هم کلدانی کورش را ببهم دمیش بر می انگیخت بنابر این اندکی نرفت و که وی ار اندرزبد خود کرد یک روز کورش دلتنگی خود را از سروری مادها بر پارسیان با هی بریس در میان گذاشت و افزود که این بیداد است زیرا پارسیان در دلیری از ماد ها کمتر نیستند . هی بریس با او همداستان شد و بر انگیختس تا با کادوسیان دست یکی کند و پارسیان را – که شماره شان به ۴۰۰ هزار می رسید ساز جنگ دهد و به میدان آورده با استواگس جنگ کند .

هی بریس استدلال کرد که ماد ها در پارس کوهستانی کاری از پیش نمی توانند برد و مردم نیز کورش را دوست دارند و از وی فرمان می برند . کورش که او را چنین پر دل و تختشای یافت آرزوی دل خود را که ب پادشاهی رسیدن بود بدو باز گفت . هی برس وی را آفرین کرد و گفت که بهترین راه آنست ک پیکی نزد پدرش گسیل کند تا پارسیان را به بهانه کمک به آستواگس در جنگ با کادوسیان برای روز نبرد اماده سازد و خود نیز از شاه دستوری گیرد که برای چندی به پارس برود و بهانه اورد که میخواهد به میهنش برود تا هم در آنجا برای تندرستی پادشاه قربانی کند و هم پدر بیمارش را ببیند .

کورش از این راهنمایی زیرکانه خرسند شد و راز خوابی را که مادرش دیده و گزارش مرد کلانی و اندرزهای او را همه با هی بریس در میان گذاشت

اندرزگر پارسی وی را سخت بترسانید و گفت بتر است کلدانی خوابگزار را سر به نیست کنی پاسخت بیائی مبادا که رازت را بر شاه ماد فاش سازد . کورش کشتن کلدانی را زشت و ننگین شمرد و سخن هی بریس از ترس اینکه کلدانی راز خواب را فاش کند دامی برای او بگسترد و به بهانه آنکه میخواهد به شیوه پارسیان در شب برای ماه قربانی کند با گروهی از خدمتگزاران فدیه و باده و قالیچه و هر انچه دربایست بود بر گرفت و به چادر خود رفت و در زیر آن چاهی ژرف بکند ، آنگاه کلدانی خوابگزار را به میهمانی فرا خواند و مست کرد و در چاه افکند

. چون کورش از این راز آگاه شد سخت یشورید و از خشم هی بریس را چندی نزد خود راه نداد . لیکن چون کار او را برای پوشیده ماندن آن راز مهم دید بر او ببخشود و دوباره او را به اندرز بدی خود بپذیرفت  .

هی بریس به زن کلدانی گفت که شوهرش را راهزنان کشته اند و او را به دست خویش به خاک سپرده است

.

در آن هنگام کادوسیان با پادشاه ماد در جنگ بودند . سردار آنان که اونافرنیس نامیده میشد نهانی دل با دشمن داشت این مرد پیکی نزد شاه گسیل کرد و درخواست تا مردی استوار پیمان نزد وی بفرستد تا با او به دشمنی با کادوسیان کنکاش کند و پیمان بندد .

آستواگس کورش را روانه کرد و دستور داد که پس از انجام کار ، چهل روزه به همدان بازگردد . کلدانی خوابگزار نیز کورش را بر این رهسپاری دلگرم کرد و بر انگیخت . کورش که منشی آزاده و بسیار بلند پروازه داشت و می پنداشت که وی باید به یاری خدا پارسیان را به رستاخیز وادار و آستوآگس را بر اندازد ، بدان کلدانی دلگرم می داشت و او را داننده رازها و خواست های آسمان می انگاشت . این بود که هر دو یکدیگر را دل گرمی می دادند.کلدانی همواره می گفت که بهترین داور و داننده این راز سرنوشت خود وی می باشد .

کورش  هم پیمان می کرد که اگر روزی این نوید ها راست از کار درآید و پادشاهی به چنگش افتد ، کلدانی را بهترین پاداش ها خواهد بخشید . او  این را نیز به یادداشت که چگونه در پارینه ارباکیس سردار سرداناپالس دست او را ار پادشاهی کوتاه کرد و خود تاجدار شد و چنین می اندیشید :

مادهائی که ارباکیس را یاری کردند ار پارسیان دلاورتر نیستند و ارباکیس هم از من زیرکتر نبود . دانم که سرنوشت و بخت مرا به انجام همان کاری خواند که ارباکیس کرد

هنگلمی که کورش در این اندیشه ها پای به مرز کادوسیان گذاشت به کودکِشی  که بر تن نشانه تازیانه داشت باز خورد و دیدن او را به فال نیک گرفته ، گزارشش را از کلدانی بپرسید وی از کورش خواست که از اون مرد بپرسد کیست و از کدامین سرزمین است ؟ کودکش در پاسخ گفت که پارسی است و هی بریس نام دارد

کورش بسی شادمان گشت زیرا که همی بریس در پارسی به معنی اورنده خوبی خجسته می باشد . کلدانی هم به او گفت که نشانه های دیگر فرخنده است زیرا آن مرد از پارس می آید و هم میهن کورش است و کود اسپ میکشد که خود مایه نیرومندی و افزایش میشود و این نیرو مندی به نام کورش هم بستگی دارد .

کورش بی درنگ مرد پارسی را همراه کرد و از وی خواست که همواره در خدمتش بماند . هی بریس نیز پذیرفت

.

کورش پدرش آتراداتیس و مادرش ارگسته را از سرزمین مردها نزد خود فرا خواند و ایشان به سوی وی که پایگاهی بلند یافته بود آمدند . مادرش خوابی را که به گاه بارداریش در آن هنگام که بز چرانی می کرد در پرستشگاهی دیده بود چنین باز گفت ای کورش خواب دیدم چندان پیشاب از من برفت که چون رودی بزرگ به راه افتاده سراسر آسیا را آب فرا گرفت و به دریا رسید .

پدر کورش چون این یشنید ف فرزند را گفت که گزارش این خواب را از کلدانیان بابل باز یابد پرسید . کورش داناترین ایشان را بخواند و آنچه رفته بود با وی در میان گذارد . کلدانی جواب داد : این نشان بیکبختی و بزرگی خواهد بود و کورش را برترین مرد آسیا خواهد کرد .

لیکن باید این راز پوشیده ماند و به گوش آستواگس نرسد وگرنه او ترا و مرا که گزارنده خوابم به سخت ترین رنج ها خواهد کشت از این رو همه سوگند خوردند که راز گزارش آن خواب را به هیچکس باز نگویند . پس از آن نیرومندی کورش افزوده شد تا آنجا که توانست پدرش را فرماندار پارس کند و مادرش را بانوی بانوان آن سرزمین

.

چندی پس از آن روزی ارتم بر چشم بر کورش دوخته بد که با استادی و هوشیاری کار می کرد و جام می را به شیوه ای هنرمندانه  و دلپذیر و با شکوه بنوشندگان می داد .

پادشاه از ارتم بر که تر دستی کورش او را در شگفت انداخته بود  پرسید : این جوان از کجا امده است ؟ ارتم بر چنین پاسخ داد : خداوندگارا وی از بندگان است ، از مردم پارس و از قبیله مردها و به من پناه آورده است تا از وی نگهداری کنم .

ارتم بر مرد سالخورده ای بود و هنگامی که رسید که تب به جانش افتاد و بیمارش کرد . پس از پادشاه در خواست که وا را دستوری دهد تا به خانه اش رود ، باشد که بهبودی یابد و کورش را به وی نشان داد و گفت اگر خداوندگار او را در خور جام داری بیند من که خواجه درگاهم ، به فرزندی خواهمش پذیرفت آستواگس بدین رای همداستان شد . ارتم بر پس از آنکه کورش را سفارشی چند کرد و چون پدری مهربانی نمود از بارگاه به سرای خود رفت  بدینگونه بود که کورش به ایستادن در کنار تخت شاه سرافراز گشت . لیکن ارتم بر از بیماری جان بدر نبرد و پس از پذیرفتن کورش به فرزندی در گذشت . آستواگس بی درنگ تمام دارائی های ارتم بر را به کورش بخشید و او را نوید چیزهای نکوئی داد چنانکه کورش بسیار توانا شد و آوازه اش در همه جا بپراکند

.