محمد تقی حجه الاسلام فرزند ملا محمد ممقانی از شعرا و علمای دانشمد آذربایجان بود که در سال ۱۲۱۱ – ۱۲۴۸ هجری – در تبریز دیده به جهان گشود. تحصیلات را نخست در تبریز و سپس در نجف به پایان رسانید . در ادبیات فارسی و عربی و فقه و حکمت از نوادر روزگار شمرده می شدو در فن شعر نیز استاد و صاحب نظر بود . همچنین انواع خط به ویژه خط شکسته نستعلیق را بسیار نیکو می نوشت ، عجین انکه با دست چپ چنان خط مینوشت که با دست راست
در تعریف خط او همین بس که ادیب الممالک فرهانی گوید :
رقعت ناسخ ریحان خط لاله رخان بر شکسته خط طغرای صفاهانی را
نیر با آنکه از اجله علمای تبریز بود و اقامه نماز جمعه و جماعت می کرد اما دلی پر شور و سری پر سودا داشت و محضرش همواره از شعرا و فضلا پر بود .
در مطالعه و سنجش دیوان های شعرا استغراقی عظیم داشت و در غزلسرائی بیشتر از سبک سعدی و حافظ پیروی میکرد .وبه استقبال غزلهای این دو استاد رفته و به خوبی از عهده بر امده است . همه اشعار به ویژه غزلهایش از نظر حسن ترکیب و فصاحت بیان و ظرافت فکر ستودنی است
نیر همچنان که در فن غزلسرائی استاد بود در شیوه مرثیه گویی نیز قدرت شگفت انگیزی داشت بطوریکه مراثی او بیشتر از هشتاد سال است در مجلسها و منبر ها مورد استفاده روضه خوانان قرار میگیرد
آثار :
- آتشکده – شامال غزلیات و مراثی
- منظومه الفیه – به زبان عربی
- منظومه صحیفه الابرار – مشتمل بر هشتاد هزار بیت
در باره وفات و تشییع جنازه این مرد بزرگوار شادروان حاج حسین نخجوانی که با وی معاصربوده در مواد التواریخ مینویسد :
محروم مغفور میرزا محمد تقی حجه السلام متخلص به نیر از فحول علما و اعاظم فظلای تبریز بود وجود مبارکش با پیرایه انواف فضل و کمال آراسته و حسن فصاحتش با ذوق سلیم و طبع کریم پیراستهاز سنسن عمرش شصت و پنج سال – به قمری – گذشته در روز بیست و سوم تیرم اه ۱۲۷۳ – دهم محرم ۱۳۱۲ – داعی حق را لبیک گفت و رخت بجنان کشید . باقتضای شان رفیع و مقام منیع آن بزرگوار جمع کثیر و جم غقیر در تشییع جنازه آن مرحوم با سوگواری بی اندازه حاضر بودند کثرت ازدحام د جمعیت خاص و عام بدرجه ای بود که از تنگی مقام و محل در خاج شهر در دامنه کوه عین علی ادای صلوه برای دفن آن مرحوم قرار دادند و پس از ادای صلوه جنازه آن مرحوم را با تجلیل و احترام تمام از دامنه کوه بمقام امامزاده سید ابراهیم آورده بخاک سپردند رحمه الله علیه
زلف جانان سحر از باد صبا درهم شد عاقلان مژده که زنجیر جنون محکم شد
ساقی از نشئه مستی کله از سر بگرفت گل و سنبل به هم آمیخته عجب عالم شد
سالها بود که دل را سرو سامانی بود عاقبت در سر زلف خم اندر خم شد
ز خط سبز تو موئی به دو عالم ندهم تا نگوئی سر موئی ز ارادت کم شد
گفتمش خون دل عاشق بیچاره که خورد به تبسم نگهی کرد و سخن مبهم شد
گفتمش هیچ سر صحبت ماداری گفت کی پری را هوس انس بنی آدم شد
کم مباد از سر من سایه این غم نیر کافتتاحی شد اگر کار مرا زین غم شد
.
