زندگی نامه شیخ امین‏الدین محمد بلیانی

شیخ امین‏الدین محمد بلیانی در سال ۶۵۰ -۶۷۰ هجری – در کازرون به دنیا آمد. پدر و اجداد پدری او همه از علما، مشایخ و عارفان زمان خود بودند. کاملترین نسب او را سخاوی چنین آورده است:

امین‏الدین محمدبن زین‏الدین‏علی‏بن ضیاءالدین مسعودبن نجم‏الدین‏محمدبن علی‏بن احمدبن عمربن اسماعیل بن ابی‏علی‏حسن الدقّاق‏بن علی‏بن محمدبن اسحاق‏بن عبدالرحیم‏بن اسحاق.

از کودکی زیر نظر پدر و عمو به جرگه اهل خانقاه درآمد و اهل ذکر و ریاضت و تحصیل علم شد. در هشت سالگی نزد استاد نورالدین که خادم زاهدابوبکر همدانی بود، درس قرآن را شروع کرد و چنان‏که خود می‏گوید: روزها به مکتب‏خانه و شب‏ها به خانقاه می‏رفته است.

در حدود ده‏سالگی پس از اتمام درس قرآن، تحصیل علم را شروع کرد. ابتدا نزد پدر و بعد نزد فقیه عثمان کهفی، درس فقه و نزد مولانا رشیدالدین احمد کازرونی درس حدیث خواند. پس از آن برای کسب علم بیشتر آغاز سفر کرد. در دوازده سالگی در شیراز تحصیل علم می‏کرد و با مشقت روزگار می‏گذرانید.

در چهارده سالگی در کازرون از شیخ عبدالله تلقین ذکر شنید و به گفته خود او «در همان سال فتح این کار، او را پدید شد».

شیخ در زمان تحصیل علم با دختر عموی خود، بی‏بی نصرت‏خاتون ـ دختر شیخ عبدالله بلیانی ـ ازدواج کرد. اما همچنان در خانقاه، تمام روز، وقت خویش را به مطالعه و تمام شب به ذکر و اوراد مشغول بود. پس از مدتی که همسر زبان شکایت می‏گشاید که «مرا تحمل بیش از این نماند» … شیخ از او صاحب فرزندی به نام محب‏الدین‏محمد شده است. گور بی‏بی نصرت همچنان در محله علیای کازرون باقی‏ست.

در ۲۴ سالگی، پس از وفات پدر در سال ۶۷۳ – ۶۹۳ هجری –  به جانشینی پدر نشست محمودبن عثمان درباره او می‏نویسد: در سی سالگی فرزندان طریقت از وی برخورداری یافته و در ۴۲ سالگی «چهل درویش سالکِ صاحب تجرید» در خانقاه علیا داشته است.

زرکوب شیرازی از سفر حج او و دریافتن جمعی از مشایخ و اهل الله در این سفر خبر داده است. چند حکایت جواهر در باره این سفر است.

او در ۴ فروردین ماه ۷۲۴   – 11 ذیقعده ۷۴۵ هجری – در ۷۵ سالگی درگذشت و در خانقاه خویش موسوم به خانقاه علیای کازرون به خاک سپرده شد.

طریقت شیخ

عرفان شیخ، بیشتر زاهدانه و نزدیک به زهد عرفای قرون اول اسلامی است. مبانی عرفان او را می‏توان در زهد و رعایت تقوی، ریاضت شرعی در مخالفت با نفس در خوردن و پوشیدن و خوابیدن، نماز و ذکر و خلوت نشینی دانست؛ بعلاوه توجه ویژه به اوضاع اجتماعی و مشکلات مردم. او هیچ گاه خود را از ریاضت و دعا و ذکر، بی نیاز نمی‏دید و تا آخر عمر لحظه‏ای از مبارزه با نفس دست بر نداشت. کهنه می‏پوشید و کم می‏خورد؛ و حتی در دل تابستان گرم جنوب، آب خنک نمی‏نوشید.

او تاکید دارد که «نباید کاری کرد که مردم به طایفه صوفیه، بدگمان شوند و زبان ملامت بر آنان بگشایند». و برای همین او و اهل خانقاهش از بسیاری از اتهامات و معایب اهل خانقاه که دامن تصوف را آلوده است، بری بودند. در طریقت و گفتار او هیچ سخن خلاف شرعی وجود نداشت. خود از شطح و طامات گویی بیزار بود و مریدان را از سخن گفتن در این باب پرهیز می‏داد. در باب سماع نیز نظر معقولی دارد.. او همه انسانها را فارغ از‏اندیشه و اعتقادشان، بندگان خدا و مستحق کمک رساندن می‏داند. بارها به شفاعت جهودان به دیوان می‏رود «چه جای مؤمنان و مسلمانان که در حق جهودان و بی‏دینان شفقت و مرحمت مبذول می‏داشت». مثل هر مسلمان معتقدی به زیارت خانه خدا رفته و ازدواج کرده است. اگرچه دراویش را به ازدواج نکردن سفارش می‏کند «شیخ بفرمود تا هر درویشی که تأهل می‏سازد ما از آن رضا نمی‏دهیم که نباید به سبب مشغولی آن از راه باز ماند. »

با آنکه خود صاحب طریقتی مستقل است، آن‏چنان شیخ مرشد و سلسله او را ارج نهد و کارهای بزرگی به نام او انجام می‏دهد که بسیاری او را به اشتباه از مشایخ سلسله مرشدی دانسته‏اند، و این خود حاکی از به دور بودن او از دکان‏داری بسیاری از اهل خانقاه است.

شیخ امین‏الدین و سلسله مرشدیه

سلسله تلقین ذکر و شجره خرقه شیخ امین‏الدین از طریق شیخ عبدالله و شیخ اصیل‏الدین و رکن‏الدین سجاسی به ابونحیب سهروردی می‏رسد. زرکوب شیرازی روایت دیگری نیز نقل می‏کند که شیخ نجیب سهروردی به واسطه شیخ ابوالعباس احمدبن محمد نهاوندی به ابوعبدالله خفیف یا از طریق شیخ احمد غزالی به جنید بغدادی می‏رسد.

شیخ امین‏الدین به تصریح محمود بن عثمان، بعد از مرگ پدر ـ که خود جانشین و خلیفه شیخ عبدالله بود ـ از سال ۶۹۳ تا ۷۴۵ جانشین پدر بود و خلق را به خدای می‏خواند. پس از شیخ نیز برادرش امام‏الدین محمد، خلیفه و جانشین او بود. او همچنین چند خانقاه مستقل به نامهای: بلدالعتیق، قدیم، پای کوه و علیا و سفلی (شاید همان قدیم) داشته است. بنابراین شیخ از نظر طریقت، خرقه، خلافت و نظام خانقاهی، ارتباطی با سلسله مرشدیه نداشته است. اما ظاهراً ضعف خلفا و دستگاه مرشدی در این دوره از طرفی، و ارادت قلبی و کارهای مخلصانه شیخ امین‏الدین در حق شیخ مرشد و خانقاه او و همچنین توجه ویژه حاکمان وقت به شیخ، باعث شد که دستگاه مرشدی در این دوره شدیداً تحت تأثیر نفوذ معنوی و شخصیت شیخ امین‏الدین قرار گیرد.

محمودبن عثمان نیز که خود بزرگترین سیرت‏نامه را برای شیخ ابواسحاق نوشته است، هیچ اشاره‏ای به خطبای مرشدی در دوره خود ـ که خلافت ظاهراً موروثی این خاندان بود ـ نمی‏کند؛ و شاید به‏عمد، خلافت رسمی سلسله مرشدی را تمام شده به حساب آورده و سید داوود فهلوی را آخرین کسی می‏داند که خرقه شیخ به او رسیده است. او سعی می‏کند شیخ امین‏الدین را عملاً جانشین خلفای مرشدی نشان دهد؛ و از زبان معتبرین خانقاه مرشدی، چون شیخ عمر کارزیاتی و زاهدمحمد فیروزآبادی سخنانی در بشارت ظهور امین‏الدین از شیخ مرشد نقل می‏کند که «شخصی پدید شود که او مرا چون فرزند بود… و من جمله کارهای خود را به وی تفویض کنم». او در حکایتی دیگر از قول شیخ مرشد می‏آورد: « این نذر به شیخ امین‏الدین برید که نذورات من حواله به وی کرده‏اند.

آثار :

1. دیوان اشعار
2. بدایه الذاکرین

آنانکه فلک ز نور  دهر آرایند            تا ظن نبری که باز نایند آیند

از دامن آفتاب تا جیب زمین               رسمی است که تا خدا نمیرد زایند

من خار غمت به مردم دیده کشم          جور و ستم با دل غمدیده کشم

وانگه که بمیرم رقم بندگیت               بر ذره استخوان پوسیده کشم

ای دل پس زنجیر چو دیوانه نشین      در دامن درد خویش مردانه نشین

ز امد شدن بیهد خود را پی کن         معشوق چو خانگی است در خانه نشین

.