دسته: تمام جنگ های امپراطوری هخامنشیان

اسپارتیان خود را در آن هنگام با آرگوسیان در زد و خورد بودند با این همه چون پیام کرزوس را شنیدند زود دست بهع کار شدند و سپاهی فراهم آورده به کشتی نشاندند و خواستند روانه ساردیس کنند که  پیک دیگری در رسید و آگاهشان کرد که ایرانیان شهر ار گرفتند و کرزوس را گرفاتر کردند.

اسپارتیان بسیار دژم و اندوهگین شدند و از فرستادن سپاه خود به لودیه چشم پوشیدند

داستان چنان بود که کورش پس از دریافتن استواری شهر و ارگ و باروی آن سوارانی چند را بفرمود تا در میان سپاه آواز دادند که هر کس پیش از همه از باروی  ساردیس بالا رود پاداش گرانی خواهد یافت

چهارده روز از شهر بندان پایتخت کرزوس رفته بود که سربازی پارسی از قبیله مرد ها دید که کلاه یکی از پاسبانان ارگ به دامن کوه افتاده و پاسبان را پائیدن گرفت و چون وی از راه باریکی پائین امد و کلاه خویش را برگرفت آن جنگاور پارسی نیز راه رفتن به ارگ را بدانست و در پیشاپیش دیگر سربازان از آن بالا رفت و مایه گشودن شهر گشت و پارسیان نیز پس از وی ارگ و شهر را گشودند و کرزوس و گنجینه های وی را به چنگ اوردند .کورش به پاداش این کوشش ها آنان را رها کرد تا بهره ای از گنج های ساردیس را در میان خود بخش کنند

محاصره و گشودن سارد اندکی پس از جنگ پتریا یعنی در زمستان ۵۴۷ رخ داد چنان که خواهیم دید  اندکی پس از جنگ پتریا ساردیس به دست ایرانیان فتح شد و کرزوس پس ار چهارده سال پادشاهی گرفتار آمد وی بالا فاصله پس از مرگ آلیاتس به تخت نشسته بود و در آن موقع ۳۵ سال داشت. از طرف دیگر میدانیم جنگ لیدیه و کورش پس از فتح ماد شروع شد بنابراین کرزوس پس از چهارده سال فرمانروایی یعنی در ۵۴۷ با سقوط سارد از پادشاهی برکنار شده است

.

شهر سادیس در دشت پهناوری که رود هرموس از میان آن میگذرد وبنا شده بود . هنگامی که کرزوس از رسیدن کورش آگاه شد در دشتی که روبروی شهر ساردیس افتاده بود لشکر آراست و امید داشت سواران جنگ آورش که در آن هنگام ورزیده ترین سپاه جهان بودند پیادگان و کمانداران پارسی را در هم شکند .

کورش که دلاوری و  کارآزمودگی هماوردش را میدانست در این جا زرنگی بی مانندی از خود نشان داد که مایه پیشرفت کارش گشت. از آنجا که تا آن روزگار پای شتر به لودیا نرسیده بود و اسب نیز از ریخت و بوی شتر بیزار است کورش به پیشنهاد سپهبد هارپاگوس که با وی همراه بود گروهی از جنگاورانش را بر شترهائی که برای کشیدن بار و بنه همراه لشکر اورده بود سوار کرد و در پیشاپیش رزمن آزماپانش جای داد و رده های پیاده را پشت سر آنان بیاراست و بفرمود که جنگاوران شتر سوار به تندی بر سواران آزموده دشمن بتازند و آنان را بپراکنند تا آنگاه پیادگان پرخاشجوی ایرانی بر دشمن هراسان حمله برده و آنها را در هم بشکنند . لیکن دستور داد تا کرزوس را زنده گرفتار کنند و زیانی بر او نرسانند

هنگامی که شتر سواران ایارنی بر اسب سواران لودیانی تاختند اسبان جنگاوران مرزوس رم کردند و سواران را از میدان بدر بردند لیکن پرخاشجویان لودیانی چون زرنگی دشمن را دریافتند از ستوران به زیر جستند و پیاده با دشمن در اویختند سرانجام پس از انکه گروهی فراوان از دو سوی بر خاک افتادند لودیان شکست خوردند و پشت به میدان کردند و به شهر پناه بردند تا دیوارهای آنان ایشان را از دشمن نگهدارد کورش بی درنگ سپاهیان خود را در پیرامون شهر بگسترانید و ساردیس را محاصره کرد .

کرزوس که  کار را دشوار و میدان را تنگ دید پیک هائی نزد هم پیمانان خود فرستاد و خواهش کرد که هرچه زودتر به یاری وی بشتابند

 

 

.

دو سپاه در پتریا باهم در آویختند کرزوس فرماندهی کار دیده و جنگاور بود و در سپاه آزموده اش بهترین جنگاوران آسیائی را فراز آورده بود کورش سپهسالاری بی مانند بود و ایرانیانش مردانه و جان سپار بودند و از این جهت جنگی که در گرفت  بسیار خونین و مرگبار بود ، کرزوس نخست به میدان جنگ رسید ه و جای بهتری را لشکرگاه کرده بود و در آغاز برد با او بود لیکن کورش و ایارنیانش سخت در ایستادند و چنان مردانه پای افشردند که لودیان کاری از پیش نتوانستند برد

هرودتوس نوشته است که آتش جنگ تا پایان روز فروزان بود و هماوردان تنها هنگامی دست از کارزار کشیدند که شب فرا رسید . روز دیگر کورش به جنگ روی نیاورد و کرزوس نیز که سپاهیانش کمتر از دشمن بودند به سوی ساردیس پس نشت

دو روایت درباره جنگ پتریا در دست است یکی از هرودتوس و دیگری از آن پلیاتوس

پلیاتوس گوید : نخست کرزوس با کورش جنگید و پیروزی درخشانی به دست آورد . آنگاه دو هماورد پیمان کردند که تا سه ماه دست به جنگ نیازند لیکن روز دیگر کورش ناگهان بر لودیان تاخت و آنان را سخت در هم شکست و کرزوس با گروهی از یارانش با دشواری به پایتخت خود ساردیس گریخت

ماسپرو عقیده داشت که اگر گفته هرودتوس را بپذیریم برای در رفتن کرزوس و سپردنش کاپادوکیه را با دشمنی که بر روی چیره نشده بود بسیار بیخردانه و بی سبب می نماید

هرودتوس نوشته خود را از گفته گزنتوس لودیانی و خارون لامپسکوسی و زادگان هارپاگوس مادی آورده است لودیان و مادها می خواستند دشمن پادشاه خود را شکست خورده نشان دهند و هرودتوس آنچه را شنیده یا خوانده است با هم در امیخته است و کوشیده کرزوس را از بدنامی برهاند

لیکن روایت پلیانوس نه تنها سبب جای تهی کردن کرزوس را روشن میکند و از این روی پذیرفتنش بخردانه تر است بلکه از پشتیبانی تروگوس پمپئوس نیز برخوردار است که می گوید کورش در جنگ با کرزوس مایه ناکامی و دلشکستگی هماوردانش گشت

اما ما روایت هرودتوس را درست تر میدانیم زیرا بر خلاف آنچه ماسپرو نوشته است وی علت در رفتن کرزوس را به نیکی نموده است کرزوس با سر پر باد جوشان وخروشان به کاپادوکیه رفت میدان نبرد را آنجائی که دلپذیرش بود برگزید و امید داشت با نخستین حمله کورش را در هم شکند لیکن کورش خود به حمله دست یازد و کرزوس چون هرچه کرد نتوانست هماوردان را پیش براند در اندیشه آن افتاد که بهتر است برود سپاهیان بیشتری بیاورد بنابراین چون دیگر روز کورش دوباره به حمله  دست نیازید – در اینجا پیداست که این کورش بوده است که در یکمین روز نبرد نخست بر سر هماورد تاخته است – کرزوس سپاهیانش را برداشت و به ساردیس رفت و هرگز نمی پنداشت که کورش در آن سوز سرمای زمستان او را دنبال خواهد کرد.

تنها با پذیرفتن این که کرزوس شکست بزرگی نخورده بود میتوان کردار وی را در فرستادن مزدوران جنگیش به خانه شان و امید این که کورش در پی او نخواهد شتافت توضیح داد والا اگر کورش پیروزی درخشانی به دست آورده بود کرزوس کشور و شهرش را بی پاسبان و به امید آنکه سرمای زمستان کورش را از پیشروی باز دارد نمی گذاشت

 

 

.

از نوشته هرودتوس بر می آید که جنگ پتریا پنج ماه پیش از آغاز بهار یعنی در نیمه پائیز رخ داده است لیکن به درستی نمیدانیم در چه سالی چون هرودتوس نوشته است کرزوس کینه جوئی پادشاه مادرا که از خویشاوندان بود برای تاختن به ایارن بهانه کرد، جنگ با لودیه می بایست اندکی پس از شکست ایشتویگو روی داده باشد و میتوان آن را دو سه سال پس از بر افتادن پادشاهی مادها یعنی در ۵۴۷ دانست

سپاه لودیه

نوشته اند که کورش در ماه ایار – اردیبهشت ماه- به دشمن رسید و جنگ پتریا در آن ماه روی داد . هرودتوس می گوید کرزوس پس از جنگ به ساردیس و بر آن شد که هم پیمانان خود را به یاری خواهد و در آغاز بهار بر پارسیان بتاخت از این روی در پیام خود بدانان خواهش کرد که همه بکوشند تا پنج ماهه خود را به ساردیس برساند

از این اشاره هرودتوس پیداست که جنگ پتریا پنج ماه پیش از پایان زمستان و فرا رسیدن بهار یعنی در نیمه پائیز رخ داده است

سپاه کرزوس از جنگاوران لودیائی ، کاریه ای و نبردگان آن شهر های یونانی آسیای کوچک که از او فرمان می بردند ، گردآوری شده بود ، بیشتر این مردان جنگ افزار های یکسان داشتند : کلاه خود ، نیزه بلند ، سپر فراخ و شمشیر و خنجر . سواران لودیائی بسیار ورزیده و کارآمد بودند و با نیزه های بلند خود در جنگ هنر فراوان نشان می دادند

سپاه ایرانی  

در سپاه کورش رزم آزمایان پارسی و مادی خدمت می کردند و جنگ افزارهایشان درست بهم می مانست ، پیادگان بالاپوش چسبان چرمین و دراز آستینی که از گردن تا زانو را می پوشید و بیشتر ارغوانی رنگ بود و شلوار چسبان و چرمینی که در نزدیک پاشنه پا تنگ می شد ، می پوشیدند و هر یک جفتی چکمه کوتاه بنددار به پا داشتند و کلاهشان بیشتر نمدین و بی لبه بود

بر بالاپوش کمری می بستند و تیغی کوتاه از آن آویزان می کردند که بر ران راست می افتاد و پائین نیام تیغ را با تسمه ای بر ران می بستند تا آن را استوار نگهدارد. این تیغ کوتاه اکی نکیز می خواندند

نیزه پیادگان به دومتر می رسید و دسته اش از چوب بود و ته آن گلوله ای به شکل سیب یا انار بود و سر مخروطی شکل و تیزی داشت.

کمان ایرانی به یک متر می رسید و نوک شاخ ها مانند سر اردک یا پرندگان دیگر ساخته می شد. تیر  را از نی درست میکردندو به پر می آراستندو بلندی ان نزدیک ۷۵ سانتیمتر بود .پیکان ها را از برنز یا آهن می ساختند و هر سرباز تیردانی داشت که بر پشت ، نزدیک شانه چپ آویزان میکرد . کمان جنگ افزار ملی ایارنیان بود و تیراندازان ایارنی در همه روزگاران نام اور و بی مانند بودند هر سرباز کارآمدی می توانست تیری پرتاب کند که تا ۱۰۸ متری جان باستان باشد

سربازان ایرانی گاهی یک سپر و تبر جنگی و فلاخن – قلاب سنک – و کارد نیز داستند

سِپر ایارنیان از ترکه بید بافته می شد و سراپایشان را می پوشانید لیکن در برابر نیزه ها اثر چندانی نداشت

سواران رکاب نداشتند – زیرا رکاب در پایان روزگار ار ساسانیان و شاید در هنگام پادشاهی خسرو بزرگ انوشه روان دادگر به ایران رسید – و جنگ افزارشان درست مانند پیادگان بود

ایارنیان زره پوش بسیار اندک بود و سواران با تیرو کمان و نیزه به جنگ دشمن می رفتند. ایارنیان روزگار هخامنشی تنها دو سه بار ارابه های جنگی بکار بردند، بنابراین در اینجا سخن از چنان جنگ افزاری چندان بجا نخواهد بود

شمار سپاهیان ایران هرگز چنان که یونانیان نوشته اند گزاف نبود و با آن که در هیچ سندی درباره شمار ایرانیان و هماوردانشان در جنگ پتریا در دست نیست میتوان گفت که هیچ کدام از هماوردان سپاه بزرگی نداشته است. فن دژکوبی و شکستن سدها و دشواری هائی که لشکر مدافع می توانست در راه یک سپاه مهاجم بسازد پیشرفت نکرده بود

نظم سپاه ایرانی دست کم در روزگاران کورش ، کمبوجیه و داریوش بسیار خوب بود . سپاه به گروه های ده ، صد ] هزار و ده هزار بخش می شد و فرمانده همه سپاه یا به گفته فردوسی سپهبد سپهداران ایران یا خود شاهنشاه بود و با یکی از نزدیکان کار امد وی . شیوه سپهسالاران آن بود که در میان سپاه جای گیرند و به هنگام آورد به تن خود با دشمن در آویزند

گروه های بزرگ سپاه هریک درفشی ویژه خویش داشتند ، لیکن درفش شاهنشاهی ایران عقاب گشاده بالی بود که در پیشاپیش سپهسالار برده می شد و از سرزمین ایران است که عقاب به اروپا رسیده و آراینده درفش بیشتر کشورهای جهان گشته است

ایران بسیار کم دست به شبیخوان میزدند و همواره درخواست زنهار و پوزش هماوردان را می پذیرفتند و همیشه با زندانیان جنگ به نیکی رفاتر می کردند و به ویژه اگر مرد گرفتار از خاندان بزرگان بود نه تنها وی را سخت گرامی میداشتند و لقب و آزادیش را از او نمی گرفتند بلکه ثروت فراوانش نیز میدادند و گاهی وی را به فرمانروائی هم بر میگماشتند و یا او را در شمار یکی از دوستان شاهنشاه و از نامبرداران او  در می آوردند. گرفتار شدگانی را که نام و نژادی نداشتند به سرزمین های دور دست می فرستادند و بدیشان خانه و زمین و سرمایه می دادند تا هب آزادی زندگی از سر گیرند و از آن پس مانند دیگر فرمانبرداران شاهنشاهی با انا رفتار می شد نه همچون گرفتاران جنگ .لیکن ایارنیان گاهی برای چشم زخم گرفتن از بدخواهان شورشیان را سخت گوشمالی می دادند تا دیگر آشوب بپا نکنند

 

 

.

جنگ ایران و لودیه دو ریشه بزرگ داشت : نخست آنکه کورش می خواست مرزهای ایرانشهر را به کناره های دریای مدیترانه برساند و مردم آسیای کوچک را فرمانبردار کرده بر راه های بازرگانی میان آسیا و اورپا دست یابد و چون انجام این آرزوها بی جنگ دست نمی داد ناچار بود که با کرزوس در آویزد و کارهای خود را از راه پهلوانی پیش ببرد

دومین دلیل جنگ بلند پروازی کرزوس و ترس وی از ایرانیان بود وی همچنین می خواست سرزمین خود را گسترش دهد و به ویژه بر کاپادوکیه و کناره های زرخیز هالیسدست یابد . از سوی دیگر برافتادن پادشاهی ماد که کرزوس دم از خویشاوندی با شاه آن میزد .شاید در وی امیدی پدید آورده بود که اگر بر کورش بتازد مادها برای کینه کشی به هواداری از وی برخواهند خاست و بر کورش خواهند شورید. بنابراین آوازه در انداخت که در سر آن دارد تا کین ایشتوویگو را از کورش بستاند لیکن نمی دانست که مادها برای خود شهریار نوینی یافته اند و در راه از سپردن جان دریغ ندارند

کارهای پهلوانی کورش و جنگ هایش با ایشتوویگو و پیشرفتهایش و امید و مهری که در دل مردمان کشورهای دیگر پرورانده بود و احترام و بزرگداشتی که دیگران برای کورش نشان می دادند. کرزوس  را که بلند پرواز و جنگاور بود به ترس و شک انداخت و وادارش کرد تا هرچه زودتر راه پیشرفت های کورش را پیش از آنکه بر لودیان بتازد به بندد و بدو فرصت آرایش و پرورش سپاه ندهد کرزوس  می دانست که دولت جوان پارسی چون موجی خاراشکن برخاسته است و اگر از آن جلوگیری نشود پیش خواهد رفت و همه چیز را در سر راه خود خرد خواهد کرد و آشکارا می دید هرگاه آرام بنشیند به سرنوشت ایشتوویگو دچار خواهد شد بنابراین بر ان شد که خود پیش اهنگ جنگ آوردن شود

 

 

.