زندگی نامه ابوالوفای بوزجانی

محمد بن محمد بن یحیی مشهور به ابوالوفای بوزجانی ریاضیدان و اختر شناس سده چهارم هجری در بیستم شهریور ماه ۳۱۹ – اول رمضان ۳۲۸ هجری – در بوزجان در مرز خراسان و افغانستان زاده شد.
مقدمه های ریاضیات را در همانجا توسط دایی و عمویش فرا گرفت در ۲۵ سالگی به بغداد رفت و به خدمت شرف الدوله فرزند عضد الدوله در آمد . در رصد خانه ای که در شرف الدوله بغداد ساخته بود به سرپرستی ابوسهل بیژن مشغول به کار شد
ابوالوفا در هنگام حیات مشهور بود و با دانشمندان همعصر خود رفت و امد و مکاتبه داشت. ابن ندیم که همعصر ابوریحان است در الفهرست از او به عنوان دانشمند نام می برد و با وی مکاتبه داشت . وقتی ابوریحان در خوارزم بود برای رصد همزمان ماه گرفتگی با بوزرجانی که در بغداد بود قرار گذاشتند تا نتیجه های دو رصد را که در دونقطه مختلف انجام گرفته بود برای یکدیگر بفرستند تا با هم مقایسه کنند
ابوالوفا بر بسیاری از نوشته های اندیشمندان ایرانی و یونانی مثل اصول اقلیدس ، جبر و مقابله خوارزمی ، جبر دیوفانت ، جبر هیپارخوس ف مجسطی بطلمیوس تفسیر نوشت و خود زیجی تنظیم کرد . ابتکارها و نو آوری های او در مثلثات و هندسه است . وی در چهاردهم تیر ماه ۳۷۷ – سوم رجب ۳۸۸هجری – در بغداد در گذشت

نوشته های بوزجانی
چهار نوشته اصلی بوزرجانی به ما رسیده است

1. آنچه از علم حساب مورد نیاز کاتبان و حسابداران است
2. آنچه از اعمال هندسی مورد نیاز صنعتکاران است
3. مجسطی
4. اعمال هندسه

دو کتاب بوزرجانی به نام های آنچه از علم حساب مورد نیاز کاتبان و حسابداران است و آنچه از اعمال هندسی مورد نیاز صنعتکاران استنمونه های مشخصی از گونه کاربردی ریاضیات این دوره است
بوزرجانی در حساب عملی خود دو بخش اول را به بحث های خالص اختصاص می دهد و سپس از بخش سوم  تا هفتم آمیزه ای از ریاضیات نظری و کاربردی را مرح می کند
در کتاب اعمال هندسی در آغاز از ابزارهایی که برای ساختمان های هندسی لازم است صحبت میکند بعد ساده ترین مسائل ساختمانی هندسه را شرح میدهد و سپس به رسم شکل های پیچیده تر می پردازد . بوزرجانی همه جا با استدلال و گاه با چند روش حل مسئله را ارئه می دهد و به کاربرد های علمی راه حل های خود هم توجه دارد
بوزرجانی در کتاب اعمال هندسی خود به شکل های فضایی هم توجه می کند و به ویژه در باره رسم شکل روی کره و ساختن چند وجهی های منتظم و نیمه منتظم ، مسئله های متعددی را حل می کند در ضمن شکل های زینتی هندسه را هم که در گلدوزی ، قالیبافی و کاشیکاری  کاربرد دارند فراموش نمیکند
از شاهکارهای بوزرجانی کتابی است با عنوان مجسطی یا الکامل که بر مبنای مجسطی بطلمیوس نوشته است بر خلاف نظر برخی مورخان این کتاب تحریر تازه ای از کتاب بطلمیوس نیست احتمال داده میشود که زیج بوزرجانی که نسخه ای از آن بر جای نمانده است همان مجسطی ابوالوفا باشد ولی ابوریحان بیرونی آن ها را دو نوشته جداگانه دانسته است . بوزرجانی در کتاب مجسطی خود آنچه برای توضیح حرکت های آسمانی لازم است می آورد که در واقع چیزی جز پایه گذاری کامل مثلثات نیست
او با روش خود سینوس ۳۰ دقیقه را به کمک یک نابرابری تا ۸ رقم بعد از ممیز به دست آورده است ، سپس جدول سینوس ها را ۳۰ دقیقه به ۳۰ دقیقه تنظیم کرده و بعد از تعریف مفهوم دقیق تانژات و سکانت جدول های تانژانت را تشکیل داده است
بوزرجانی در مجسط خود این رابطه های مثلثاتی را ثابت کرده است

Sin (

او شعاع دایره را R میگیرد ولی بلافاصله توضیح میدهد اگر شعاع دایره را واحد بگیریم به رابطه های ساده تری مانند

میرسیم سپس به مثلثات کروی می پردازد و معادله های مثلثاتی را در مثلق قائم الزاویه کروی به دست می اورد . در مثلث کروی غیر مشخص رابطه سینوس ها

را پیدا میکند گرچه ابو نصر عراق ، خجندی و کوشیار گیلانی همعصران بوزرجانی هم شکل مغنی را – همان قضیه سینوس ها – به دست آورده بودند آنگاه شکل ظلی – قضیه تانژانت ها – در مثلث کروی را از ان از شکل قطاع – قضیه هندسی منلائوس – استفاده میکردند که کار محاسبه را دشوار و طولانی میکرد .بوزرجانی نوشته های دیگری هم دارد که به دست ما نرسیده است

.