دکتر طاهره صفّارزاده شاعر، نویسنده، محقق و مترجم در ۲۷ آبان ۱۳۱۵ در سیرجان در خانوادهای متوسط که پیشینهای عرفانی داشتند متولد شد. در ۶ سالگی تجوید و قرائت و حفظ قرآن را در مکتب محل آموخت. تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در کرمان گذرانید. نخستین شعر را در ۱۳ سالگی سرود که نقش روزنامه دیواری مدرسه شد. اولین جایزه شعر را که یک جلد دیوان جامی بود در سال چهارم دبیرستان به پیشنهاد دکتر باستانی پاریزی که آن زمان از دبیران دبیرستان بهمنیار بود، از رئیس آموزش و پرورش استان دریافت کرد.
نزد ملت ایران شهرت طاهره صفّارزاده با شعر “کودک قرن” پدید آمد. در امتحان ورودی دانشگاه در رشتههای حقوق، زبان و ادبیات فارسی، و زبان و ادبیات انگلیسی قبول شد و چون تردید در انتخاب داشت خانوادهاش به استخاره رجوع کردند و در نتیجه در زبان و ادبیات انگلیسی لیسانس گرفت.
مدتی به عنوان مترجم متون فنی در شرکت نفت کار کرد و چون به دنبال یک سخنرانی در اردوی تابستانی فرزندان کارگران مجبور به ترک کار شد، برای ادامه تحصیل به انگلستان و سپس به آمریکا رفت. در دانشگاه آیوا، هم در گروه نویسندگان بینالمللی پذیرفته شد و هم به کسب درجه MFA نایل آمد. MFAدرجهای مستقل است که به نویسندگان و هنرمندانی که داوطلب تدریس در دانشگاه باشند اعطا میشود و نویسندگان به جای محفوظات و تاریخ ادبیات به آموختن نقد بهصورت تئوری و عملی و انجام پروژههای ادبی متنوع مطالعات وسیع درباره آثار نویسندگان و شاعران میپردازند. دوره آن یک سال بیش از فوق لیسانس است و استخدام دارنده این مدرک در دانشگاههای آمریکا با پایه دکتری انجام میپذیرد.
طاهره صفّارزاده برای دروس اصلی “شعر امروز جهان”، “نقد ادبی” و “نقد عملی ترجمه” را انتخاب کرد و در مراجعت به ایران اگرچه به دلیل فعالیتهای سیاسی در خارج، مشکلاتی برای استخدام داشت اما چون در کارنامهاش از ۴۸ واحد درسی ۱۸ واحد ترجمه ثبت شده بود و کمبود و نبود استاد ترجمه برای رشتههای زبان خارجی باعث گلهمندی گروههای زبان بود، در سال ۱۳۴۹ با استخدام او در دانشگاه ملی (شهید بهشتی) موافقت گردید.
دکتر طاهره صفّارزاده پایهگذار آموزش ترجمه به عنوان یک علم و برگزارکننده نخستین “نقد عملی ترجمه” در دانشگاههای ایران محسوب میشود. اگرچه سابقه برگردان آثار ادبی و مذهبی به ۲۰۰ سال قبل از میلاد مسیح میرسد اما تا اوایل سالهای ۱۹۶۰، ترجمه، حرفهای ذوقی و غیر آکادمیک به شمار میرفت و تدریس آن به برنامههای آموزشی دانشگاههای مغرب زمین راه نیافته بود. دانشگاه آیوا بنا به درخواست شاعران و نویسندگان «کارگاه نویسندگی»، اولین مرکزی بود که به گنجاندن این درس در برنامه آموزشی رشتههای زبان و ادبیات اقدام ورزید. صفّارزاده حدود ۳ سال بعد در کنار نویسندگان دانشجو به بهرهمندیهایی از این آموزش جدید دست یافت. در کلاس به سبب تنوع زبانهای خارجی در بین شرکت کنندگان، بررسی متون ترجمه شده، در سطح صحّت وبلاغت زبان انگلیسی، فارغ از مقایسه با متن اصلی از سوی استاد انگلیسی زبان انجام میشد که در عین حال امری اجتنابناپذیر بود. امّا صفّارزاده از ابتدای تدریس خود در ایران متدی مبنی بر شناخت و تطابق مفهومی، دستوری و ساختاری دو زبان مبدأ و مقصد ابداع کرد و این شیوه پیشنهادی در درسی که سابقهی تدریس قانونمند نداشت نزد بسیاری از همکاران وی الگو قرار گرفت. پس از انقلاب اسلامی تعیین کتاب “اصول و مبانی ترجمه” اثر وی به عنوان کتاب درسی در زمینه شناخت نظریهها و نقد عملی ترجمه به ویژه برای دانشجویان رشتهی “ترجمه” مفید افتاد.
طاهره صفّارزاده در زمینه شعر و شاعری نیز به دلیل مطالعات و تحقیقات ادبی به معرفی زبان و سبک جدیدی از شعر با عنوان شعر “طنین” توفیق یافت که در آغاز بسیار بحثبرانگیز شد زیرا شعر مقاومت و طنز سیاسی، حکومتپسند نبود. سرانجام در سال ۵۵ به اتهام نوشتن شعر مقاومت دینی از دانشگاه اخراج و برای دومین بار به خانهنشینی و فراغت اجباری رفت. و در ایام تنهایی و مشاهده پارهای خیانتهای سیاسی و اجتماعی، درونِمذهبی او بیش از پیش متوجه حمایت خداوند گردید و تحوّلی شدید در وی ایجاد شد آن گونه که در زمان خانهنشینی، تمام وقت خود را وقف خواندن تفاسیر و مطالعات قرآنی کرد. کتاب “سَفَر پنجم” او که دربرگیرنده اشعار مقاومت با مضامین دینی است در سال ۵۶ در دو ماه به سه چاپ با شمارگان سی هزار رسید.
در آغاز نهضت اسلامی، به کمک نویسندگان سرشناس و متعهّد مسلمان به تأسیس مرکزی به نام “کانون فرهنگی نهضت اسلامی” اقدام کرد. در مدت مسئولیت او حدود ۳۰۰ هنرجو در رشتههای سینما، عکاسی، تئاتر، نقاشی، گرافیک، شعر و داستان، در آن مرکز پرورش یافتند که بعداً از دستاندکاران و مسئولان فرهنگی و هنری انقلاب شدند.
دکتر طاهره صفّارزاده پس از انقلاب از سوی همکاران خود در دانشگاه شهید بهشتی به عنوان رئیس دانشگاه و نیز رئیس دانشکده ادبیات انتخاب شد. همزمان با سرپرستی دانشکده ادبیات “طرح بازآموزی دبیران” را به اجرا درآورد. در سال ۵۹ پیرو نشر مقالات انتقادی او درباره آموزش زبانهای خارجی در ایران از سوی ستاد انقلاب فرهنگی برای مسئولیت برنامهریزی زبانهای خارجی از وی دعوت به عمل آمد. در این مسئولیت با همکاری استادان باتجربه تغییرات مفیدی در برنامهها پدید آورد و پیرو طرحی که از سوی او تقدیم ستاد انقلاب فرهنگی گردید و به تصویب رسید برای نخستین بار برای کلیه رشتههای علمی دانشگاهها کتاب به زبانهای انگلیسی، فرانسه، آلمانی و روسی تألیف شد که این امر در آموزش علوم و پژوهشهای علمی در سالهای بعد از انقلاب بسیار مؤثر بوده است. وی حدود ۱۶ سال سرپرست اجرایی طرح بود و ۱۲ سال از آن مدت را بهویژه علاوه بر سرپرستی به ویراستاری متون علمی برای کتابهای زبان تخصصی مشهور به کتابهای “سمت” فعّالیت مؤثر داشت. ۳۶ عنوان از آن کتابها برخوردار از ویراستاری دکتر طاهره صفّارزاده است.
خانهنشینی سوم در پایان این خدمت، به پرداختن تماموقت به ترجمه قرآن حکیم به زبانهای فارسی و انگلیسی انجامید. او از این خانهنشینیها و فراغتهای ناخواسته همواره به عنوان الطاف بزرگ الهی یاد کرده و خداوند را سپاس گفته است.
دکتر صفّارزاده تئوریها و فکرهای ارزندهای در زمینه نقد ادبی، نقد ترجمه و “ترجمه تخصّصی” به جامعه ادبی و علمی عرضه کرده است. تئوری “ترجمه تخصصی” که تأثیر آن توفیق در آموختن رشتههای مختلف علمی به سبب تمرکز ذهن بر روی واژگان تخصصی است، به تأیید متخصصان مغز و اعصاب رسیده است. تمرینهای “معادلیابی واژگان تخصصی” جهت تأمین هدف آموزشی ذکر شده، از سوی مؤلفان در کلیه کتابهای زبان تخصصی گنجانده شده است. در “فستیوال بینالمللی داکا” در سال ۶۷ وی به عنوان یکی از ۵ عضو بنیانگذار کمیته ترجمه آسیا برگزیده شد.
رئیس فستیوال درباره این انتخاب گفت: «ما معتقدیم که یک نفر در این سر دنیا از علم ترجمه حرف زده و اصولی عرضه کرده و آن یک نفر خانم طاهره صفّارزاده است.»
دکتر صفّارزاده در سال ۷۱ از سوی وزارت علوم و آموزش عالی “استاد نمونه” اعلام گردید و در سال ۸۰ پس از انتشار ترجمه “قرآن حکیم” به افتخار عنوان “خادمالقرآن” نایل شد.
در زمان همکاری با فرهنگستان زبان و ادب فارسی طرح تهیه “فرهنگهای تخصصی” وی که با ضوابط علمی و پیشنهادهای جدید تدوین شده، به تصویب رسید و مورد بهرهبرداری اهل علم قرار گرفت.
تاکنون علاوه بر مقالات و مصاحبههای علمی و اجتماعی از طاهره صفّارزاده بیش از ۱۴ مجموعه شعر و ۱۰ کتاب ترجمه یا درباره نقد ترجمه در زمینههای ادبیات، علوم، علوم قرآنی و حدیث منتشر شده وگزیده سرودههای او به زبانهای گوناگون جهان ترجمه شدهاند.
وی در کتاب “ترجمهی مفاهیم بنیادی قرآن مجید” به کشف یکی از کاستیهای مهم ترجمههای فارسی و انگلیسی – یعنی عدم ایجاد ارتباط نامهای خداوند (اسماءُ الحسنی) با آیات قرآن – دست یافته است که این تشخیص میتواند سرآغاز تحولی در ترجمه کلام الهی به زبانهای مختلف باشد. ضمن برنامهریزی زبانهای خارجی، به پیشنهاد او درسی با عنوان “بررسی ترجمههای متون اسلامی”در برنامه گنجانده شد و تدریس این واحد درسی موجب توجه این استاد ترجمه به اشکالهای معادلیابی ترجمههای فارسی و انگلیسی قرآن مجید گردید. این برخورد علمی او را برانگیخت که به خدمت ترجمه قرآن به دو زبان انگلیسی و فارسی همّت گمارد. قرآن حکیم حاصل ۲۷ سال مطالعه قرآن مجید، آموختن زبان عربی و تحقیق و یادداشتبرداری از تفاسیر و منابع قرآنی است که از رجوع به کلام الهی برای کاربرد در شعر شروع شد و با ترجمه آن به دو زبان پایان گرفت. شرح این توفیق در مقدمه کتاب “ترجمهی مفاهیم بنیادی قرآن مجید” و نیز دو مقدمه فارسی و انگلیسی “قرآن حکیم” آمده است.
دکتر طاهره صفّارزاده در ماه مارس ۲۰۰۶ همزمان با برپائی جشن روز جهانی زن، از سوی سازمان نویسندگان آفریقا و آسیا (Afro – Asian Writers’ Organization) به عنوان شاعر مبارز و زن نخبه و دانشمند مسلمان برگزیده شد.
در بخشی از نامه این سازمان آمده است: “از آنجا که دکتر طاهره صفارزاده ـ شاعر و نویسنده برجسته ایرانی ـ مبارزی بزرگ و نمونه والای یک زن دانشمند و افتخارآفرین مسلمان است، این سازمان ایشان را به پاس سابقه طولانی مبارزه و کوششهای علمی گسترده به عنوان شخصیت برگزیده سال جاری انتخاب کرده است.”
سُپور صبح مرا دید
که گیسوان درهم و خیسم را
ز پلکان رود میآوردم
سپیده ناپیدا بود
دوباره آمدهام
از انتهای درّهی سیب
و پلّکان رفتهی رود
و نفس پرسهزدن اینست
رفتن
گشتن
برگشتن
دیدن
دوباره دیدن
رفتن به راه میپیوندد
ماندن به رکود
در کوچههای اوّل حرکت
دست قدیم عادل را
بر شانهی چپ خود دیدم
و بوسیدم
و عطر بوسه مرا در پی خواهد برد
طاهره صفارزاده شاعر و استاد دانشگاه پس از یک دوره بیماری در بیمارستان ایرانمهر تهران در سن ۷۲ سالگی درگذشت
آثار دکتر طاهره صفارزاده :
قصه
پیوندهای تلخ، ۱۳۴۱ (چاپ اول)
شعر
رهگذر مهتاب، از ۱۳۴۱ (چاپ دوم)
The Red Umbrella (سرودههایی به زبان انگلیسی)، آیووا ۱۹۶۷م. = ۱۳۴۷ش.
طنین در دلتا [و دفتر دوم]، از ۱۳۴۹(چاپ چهارم)
سدّ و بازوان، از ۱۳۵۰ (چاپ سوم)
سفر پنجم، از ۱۳۵۶ (چاپ ششم)
حرکت و دیروز، از ۱۳۵۷ (چاپ دوم)
بیعت با بیداری، از ۱۳۵۸ (چاپ سوم)
مردان منحنی، (چاپ اول)
دیدار صبح، از ۱۳۶۶ (چاپ دوم)
Selected Poems (گزیده اشعار: فارسی و انگلیسی)، ۱۹۸۷م. = ۱۳۷۸ش. (چاپ اول)
در پیشواز صلح (در دست انتشار)، ۱۳۸۵ (چاپ اول)
گزیده ادبیات معاصر- ۱: طاهره صفارزاده، از ۱۳۷۸ (چاپ دوم)
هفتسفر، ۱۳۸۴ (چاپ اول)
روشنگران راه، ۱۳۸۴ (چاپ اول)
اندیشه در هدایت شعر، ۱۳۸۴ (چاپ اول)
اصول ترجمه، نقد ترجمه، ترجمه
اصول و مبانی ترجمه: تجزیه و تحلیلی از فن ترجمه ضمن نقد عملی آثار مترجمان، از ۱۳۵۸(چاپ هشتم)
ترجمههای نامفهوم، ۱۳۸۴(چاپ اول)
ترجمه مفاهیم بنیادی قرآن مجید (فارسی و انگلیسی)، از ۱۳۷۹(چاپ دوم)
ترجمه قرآن حکیم (سه زبانه – متن عربی با ترجمه فارسی و انگلیسی)، از ۱۳۸۰(چاپ هفتم)
ترجمه قرآن حکیم (دو زبانه متن عربی با ترجمه فارسی)، از ۱۳۸۲(چاپ دوم)
ترجمه قرآن حکیم (دو زبانه متن عربی با ترجمه انگلیسی)، ۱۳۸۵(چاپ اول)
لوح فشرده قرآن حکیم (سه زبانه – متن عربی با ترجمه فارسی و انگلیسی)، از ۱۳۸۳ (نشر دوم) کامل وجزء ۳۰ .
دعای عرفه (دعای امام حسین علیهالسلام در روز عرفه (متن عربی با ترجمه فارسی)، از ۱۳۸۱ (چاپ دوم)
دعای ندبه و دعای کمیل (متن عربی با ترجمه فارسی)، از ۱۳۸۳ (چاپ دوم)
مفاهیم قرآنی در حدیث نبوی : گزیدهای از نهجالفصاحه با ترجمه فارسی و انگلیسی، از ۱۳۸۴ (چاپ دوم)
دعای جوشن کبیر، ۱۳۸۵ (چاپ اول)
طرح، سرپرستی و ویراستاری ۳۶ کتاب زبان تخصصی برای رشتههای مختلف دانشگاهی (۱۳۵۹ -۱۳۷۶)
.
با سلام
انشاالله در هدفی که دارین موفق و سربلند باشید
بسم الله الرحمن الرحیم
با سلام / من دانشجوی مترجمی زبان انگلیسی هستم و با این آرزو (ترجمه قرآن به انگلیسی) وارد این رشته شدم
خانم صفارزاده رو به عنوان الگوی خودم برای این کار برگزیدم برام دعاکنید.
شادی روح خانم دکتر طاهره صفار زاده صلوات